OORLOG EN GEWELD

Wie wil er geen vrede?

VIJANDSBEELDEN DOORBREKEN • Hoe komt het toch dat mensen gevangen blijven zitten in spiralen van geweld? Een helpende hand van bovenaf zou kunnen helpen, een goddelijk ingrijpen of inspirerende woorden die een uitweg wijzen. De praktijk leert dat de heilige boeken, waarin zulke woorden te vinden zouden moeten zijn, vaak de conflicten nog versterken.

Heilige boeken zijn levensgevaarlijk. In veel conflicten zijn ze olie op het vuur of de lont in het kruitvat. De kerkgeschiedenis is vol van verhalen waarbij de rol van de Bijbel als bron eenzijdig gebruikt is.

Omsmeden
Daar staat tegenover dat de heilige boeken ook de vrede propageren. ‘Zalig de vredestichters’, verkondigt Jezus in de Bergrede. En in het Oude Testament vinden we naast de verhalen over geweld in Gods naam het visioen van de volken die optrekken naar Jeruzalem, niet om het te belegeren, maar om daar geïnspireerd door de Wet van Mozes de wapens om te smeden tot landbouwwerktuigen. Psalm 46 sluit daar bij aan. Het bezingt God als degene die de oorlogen doet ophouden en de wapens stuk maakt.


De beelden die de psalmist gebruikt zijn groots: de aarde wankelt en de bergen storten in zee, maar God staat erboven. Men verwijt aanhangers van het monotheïsme dat hun godsdiensten geweld in de hand werken. Hun geloofsleer is immers in principe onverdraagzaam ten opzichte van wie andere goden vereren. Voor atheïsme is er al helemaal geen begrip. Het feit dat deze godsdiensten ook nog eens gebaseerd zijn op vastgelegde heilige, in een ver verleden opgestelde boeken versterkt dit alleen nog maar. Er is weinig tot geen ruimte voor de relativering van het eigen standpunt: andersdenkenden moeten er aan geloven.

Niet uit de weg gaan
In de Bijbel vind je veel teksten over geweld, beschreven als opdracht van God of als handeling van God zelf. Hierdoor lijken de gebeurtenissen gelegitimeerd. Er zit echter ook een andere kant aan. Zulke teksten bieden juist de gelegenheid om zich te bezinnen op geweld. Dit moeilijke thema wordt niet uit de weg gegaan. Het is een erkenning van de realiteit van de wereld waarin we leven. Dat geldt vooral voor het Oude Testament dat zich – veel meer dan het Nieuwe Testament – bezighoudt met het dagelijkse leven, met politiek en met machtsvragen.

Het boek Jozua
Op zoek naar bijbelteksten als wapen tegen geweld lijkt er weinig van het boek Jozua te verwachten. Dat staat vol van etnisch geweld tegen volkeren die verdreven worden uit het land dat men zich op basis van Gods belofte meende te mogen toe-eigenen. Dit kunnen wij als latere lezers wellicht niet meer dan als kennisgeving aannemen, maar beter is het om te letten op wat afwijkt van het gewone en daarvan te leren. Zoals de onverwachte positieve rol van de op het eerste gezicht verdachte Kanaänitische Rachab tegenover de uit de stam Juda afkomstige Achan, die zich vergreep aan de buit van het veroverde Jericho.
Zo worden de vijandsbeelden doorbroken en dat geeft te denken. De lezer wordt aangespoord om de verdeling in wij en zij, goed en kwaad nog eens kritisch te bekijken.

De profeet Nahum
Een ander voorbeeld is het verhaal rondom de profeet Nahum, die de ondergang van Ninevé aankondigt. God is een wreker, staat er drie keer aan het begin van het gelijknamige bijbelboek en dat is geen blijde boodschap. Wie zich verdiept in de historische achtergrond van deze profetie gaat daar misschien anders over denken.


De macht van de overheersende Assyriërs had zijn hoogtepunt bereikt en wie zich openlijk tegen de vijand uitsprak, kon daar met zijn leven voor boeten. Maar Nahum liet zich leiden door de hoop dat zijn God sterker was dan het kwaad. Dat geeft te denken aan wie mismoedig en gefrustreerd raakt door alle teleurstellingen in de strijd voor de vrede: hoe goed is het als je mag leven in de verwachting dat het kwaad uiteindelijk niet ongestraft zal blijven.

Durf
De Bijbel helpt ons het visioen van vrede in deze wereld niet uit het oog te verliezen. Tegelijkertijd leert de Bijbel ons om de ogen niet te sluiten voor de harde realiteit, om niet toe te geven aan frustratie of wanhoop, maar ook af en toe eens goed in de spiegel te kijken. Wie niet ophoudt om steeds opnieuw en steeds weer anders te zoeken naar de weg van de vrede en die ook durft te gaan, die heeft de Bijbel het best begrepen.

Naar: Klaas Spronk, ‘De Bijbel als wapen tegen geweld’, in: TussenRuimte – tijdschrift voor interculturele theologie, themanummer ‘Geweld en de kerk’, 2015 | 1

Bewerking: Hanneke Lam
KiZ-REDACTEUR