STRUIKELTEKST

‘Je kunt doodvallen ...’ Struikelen over een Bijbeltekst

Er staan passages in de Bijbel die je maar niet moet lezen met een groep Alpha- cursisten. Maar doorgewinterde Schriftlezers kunnen er net zo goed over struikelen. Wat te denken van het schokkende verhaal van Ananias en Saffira uit Handelingen 5? Een echtpaar uit de eerste christelijke gemeente wordt gestraft met de dood omdat het niet eerlijk is geweest over de opbrengst van de verkoop van een stuk land.

Zou je het voor het eerst horen zonder bronvermelding, dan zou je denken dat het uit het Oude Testament afkomstig is. Zo’n verhaal over God die meteen straft past niet bij het beeld dat we hebben van het christelijk geloof. Het lijkt ook haaks te staan op het optreden van Jezus. Wat moet je ermee?
Je kunt zo’n gedeelte natuurlijk overslaan vanuit de gedachte: zo is God niet. Maar dat heeft iets willekeurigs en bovendien: waar eindig je dan? Voor je het weet houd je een heel dun Bijbeltje over, met alleen de teksten die wij mooi en aansprekend vinden. Zelf kies ik in zulke gevallen voor ‘liever langer luisteren’. Al maakt dat het er niet per se makkelijker op.

Want waarom worden Ananias en Saffira zo ontzettend zwaar gestraft voor een ogenschijnlijk licht vergrijp, ook in vergelijking met andere zonden in de Bijbel? Zeker, ze hebben het niet goed gedaan, ze zijn niet eerlijk geweest. Maar ondertussen hebben ze wel een fors bedrag aan de armen gedoneerd.
Ook Petrus’ houding roept in het licht van het evangelie vragen op. Ananias krijgt niet eens de kans om tot inkeer te komen. En de nietsvermoedende Saffira wordt haast in de val gelokt door de manier waarop Petrus haar bevraagt: ‘Zeg me, hebben jullie het stuk grond voor dit bedrag verkocht?’ (vers 8 in dit vijfde hoofdstuk van het boek Handelingen). Dit had ook anders gekund, met veel meer ruimte voor een tweede kans en voor berouw. Waarom twee actieve meelevende gemeenteleden laten doodvallen? Wat maakt hun leugen dan zo erg?

Er zijn uitleggers die erop wijzen dat dit niet zomaar een leugentje om bestwil is, maar het bedriegen van de Heilige Geest, zoals Petrus zelf zegt (vers 4). Maar die verklaring roept ook weer vragen op. Want Ananias en Saffira hebben niet bewust en met opzet Gods Geest bedrogen. Er wordt wel meer gelogen in de kerk. Is dat dan ook een vorm van liegen en bedriegen tegenover de Geest? En wie is dan volkomen zuiver op de graat? Hoeveel weken is het geleden dat Petrus in ditzelfde Jeruzalem vloekend stond te liegen dat hij Jezus niet kende?
En wat ons betreft, ook wij vallen niet zomaar acuut dood neer wanneer wij de zaken iets mooier voorspiegelen of dat ene stukje van de waarheid weglaten. Kortom, de uitleg die het zoekt in de ernst van de leugen bevredigt niet.

In een van de dagboeken van predikant en theoloog Okke Jager (1928-1992) kwam ik een verwijzing tegen naar Adam en Eva – ook een echtpaar, dat ook een misstap beging en daarvoor ook zwaar werd gestraft. Ze hadden één verboden vrucht gegeten en moesten daarom de dood sterven. Weliswaar niet ter plekke, maar toch. Als je erop let hebben Genesis 3 en Handelingen 5 meer overeenkomsten. In beide gevallen zijn een man en een vrouw samen betrokken. In beide gevallen is ook de Satan in het spel. En in beide gevallen wordt de zonde begaan kort na een goed begin. Adam en Eva zondigen in het paradijs, in de begintijd van de eerste schepping. De misstap van Ananias en Saffira vindt plaats in de begintijd van de tweede schepping, kort na Pasen en Pinksteren.

Door het verhaal uit Handelingen 5 op deze manier te lezen komt het in een veel groter raamwerk te staan. Het gaat niet maar om een incident, maar om niets minder dan een nieuwe zondeval die plaatsvindt binnen de nieuwe schepping die de eerste christelijke gemeente is.
Het gaat er dan ook paradijselijk aan toe. Er is groei en bloei, geloof en volharding, het nieuwe leven in Christus wordt gevierd en geleefd. Mensen delen alles met elkaar in een geest van eenvoud en vreugde. Dit is de hemel op aarde. Totdat. Toch steekt het kwade weer de kop op, maar daar is in Gods nieuwe schepping geen plaats voor. Dat brengt de dood van Ananias en Saffira aan het licht.

Hun einde staat voor het laatste oordeel, wat hier naar voren gehaald wordt in de tijd. Zoals Jezus’ opstanding vooruitwijst naar de opstanding van de doden op de laatste dag, zo wijst de dood van dit echtpaar vooruit naar de oordeelsdag.

Okke Jager heeft het over een teken. God plaatst een waar­schuwingsbord bij het begin van de geschiedenis van de kerk. Pas op! Met de kerk kan geen spelletje gespeeld worden. Het is niet maar een club of een soos, de kerk is van de Heer. Met deze duiding wordt Handelingen 5 niet meteen minder schokkend en wellicht rijzen er nieuwe vragen. Maar dan niet vanuit een snel en oppervlakkig oordeel, maar vanuit die houding van ‘liever langer luisteren’. Dat zijn we de Heilige Schrift op zijn minst verschuldigd.

• ds. Pieter Baas
PREDIKANT OOSTERKERK

Lastige verhalen en schurende teksten: iedereen loopt er wel eens tegenaan of struikelt erover in de Bijbel. Het is een thema waar de redactie al een tijdje over nadacht en waar uit verschillende hoeken geregeld publicaties over verschijnen. Afgelopen najaar zette ds. Pieter Baas er in de Oosterkerk een gesprekskring over op en hij heeft als gastredacteur meegedacht en meegeschreven met het thema-­deel van deze februarikrant. U leest over hoe het kan komen dat je struikelt, manieren van lezen en context, joodse wortels en traditie, lezers noemen hun lastige passages en we geven handreiking voor verdere verdieping.