JAARLIJKSE GROTE VERZOENDAG

In een kring om de zondebok

BIJZONDER RITUEEL • Op Israëlzondag 6 oktober preekte dominee Graafland uit Gouda in de Oude Kerk van Zoetermeer over Grote Verzoendag. In Israël heeft men daar een ritueel voor, dat nog ieder jaar wordt gevierd. Vorig jaar viel de Grote Verzoendag op 24 en 25 september, twee weken voor 7 oktober, de dag dat Hamas aanviel. Dit jaar op 11 en 12 oktober, dus na het gedenken van 7 oktober. We vinden de voorschriften in Leviticus 16. Het hoofdstuk vormt het hart van de Torah. Na het eerste ritueel om met God in het reine te komen, volgt het tweede: in een kring rondom de zondebok. Nu moeten alle mensen mee gaan doen. Niet alleen verzoening met God, maar ook met elkaar! Maarten den Dulk (emeritus hoogleraar praktische theologie en auteur van boeken over de vijf boeken van Mozes die de Torah vormen – red.) beschrijft het op een wijze, die opeens dichtbij komt.’

‘De deelnemers vormen een kring en zien elkaar aan. Ze kijken elkaar recht in de ogen. Ze lezen in elkaars aangezicht wat zij elkaar wederzijds hebben aangedaan, wat zij van elkaar hebben ondergaan en wat zij van elkaar verwachten. Het is niet onmogelijk dat slachtoffers en daders elkaar op dit moment onder ogen komen. Ieder wordt uitgenodigd om zich te binnen te brengen welke schade zij het afgelopen jaar hebben opgelopen. Dat kunnen de vragen zijn, die zij keer op keer gesteld hebben, maar die door niemand zijn gehoord, laat staan beantwoord; dat kunnen belangen zijn, die nooit gehonoreerd werden; dat kan het subtiele of agressieve onrecht zijn, dat hun leven voorgoed geraakt heeft, zoals de schending van hun integriteit of de beperking van hun levens­mogelijkheden. En telkens als iemand knikt dat hij het weet en het verlegen, verdrietig of woedend meldt, herhaalt de voorganger het en legt de last van deze ongedekte schade op de kop van de bok, die in hun midden staat. Ieder voelt het mee: dit drukt op de verantwoording van onze hele gemeenschap. Het komt op ons hoofd neer. En daardoor wordt bij ieder tevens de vraag wakker: Welke schade heb ik zelf aangericht? Bijvoorbeeld door de vragen van anderen niet te horen, hun belangen niet te erkennen, hun rechten niet te eerbiedigen.
Wat verdrongen is moet nu bewust gemaakt worden. Dat roept weerstand op, maar er is geen ontkomen aan. We zien immers hoe de last van het lijden, dat door ons doen en laten is aangericht, drukt op de kop van het dier. We krijgen steeds duidelijker de omvang van de schade voor ogen: op het persoonlijk vlak, in de familierelaties, in de arbeidsverhoudingen, in de sociale en politieke wereld, in het milieu – wereldwijd. We zien wat de gemeenschap nu reeds te dragen heeft en we beseffen wat dit betekent voor de komende generaties. We zien dat het niet te dragen is en smeken dat het uit onze ogen zal worden weggedaan. We verlangen dat dit kwaad teruggebracht wordt naar de bron van alle kwaad.
Dan komt de beweging in een stroomversnelling. Iemand leidt de bok weg uit het midden van de kring. Ieder kan zien hoe de last van de schuld van de dader, en hoe de last van het lijden van het slachtoffer, wordt weggedragen. Het gaat de wereld niet uit. Volgend jaar staat ieder hier tenslotte weer. Maar het gaat de kring uit. Het wordt zover weggedaan, dat ieder er afstand van kan nemen. Het is genoeg om het besef te krijgen dat een verlammende last van de gemeenschap wordt afgenomen. De daders en de slacht­offers zien elkaar aan. Ze weten dat er niets verdoezeld kan worden en dat de eigen verantwoordelijkheid duidelijk aan het licht is gekomen. Ze overwegen of ze alsnog samen verder kunnen, of dat ze juist afstand moeten houden. Ze beseffen beiden dat ze leven van Gods genade en geduld.’

De gehele preek van ds. Hilde Graafland over Grote Verzoendag is na te luisteren via youtube.com/ watch?v=oRSpwBJQuik (live beeld­uitzending Oude Kerk) of via kerk­omroep.nl > Oude Kerk Zoetermeer > 6 oktober 2024 > 10.00 uur

Afbeelding: William Holman Hunt, ‘De zondebok’, ca. 1854-1856, olie op canvas