Kerk in Zoetermeer

JEZUS EN DE SAMARITAANSE VROUW

Ontmoeting bij de Bron

Waar mensen samenkomen uit verschillende landen met hun eigen culturele achtergronden, is het van belang om elkaar ook in de manier van de Bijbel lezen te leren kennen. Dat vraagt om je open te stellen voor verschillen in interpretatie.

Door een bijbelverhaal vanuit je eigen context te lezen en te vergelijken met de ervaringen van iemand uit een ander werelddeel leer je door de ogen van een ander te kijken, en ook naar jezelf. Je komt verschillen tegen, overeenkomsten en dingen die over en weer vragen oproep. De Raad van Kerken houdt zich al geruime tijd bezig met dit intercultureel en contextueel lezen van de Bijbel. Dit in navolging van een eerder project van theoloog en missioloog Hans de Wit ‘Door het oog van een ander’, waarbij onder meer de ontmoeting van Jezus met de Samaritaanse vrouw bij de waterput intensief gelezen is door leesgroepen in verschillende landen. Dat verhaal past goed bij het thema ‘Water’ van deze Kerk in Zoetermeer.

Zo kwam Hij bij de Samaritaanse stad Sichar, dicht bij het stuk grond dat Jakob aan zijn zoon Jozef gegeven had, waar de Jakobsbron is. Jezus was vermoeid van de reis en ging bij de bron zitten; het was rond het middaguur.

Johannes 4:5-6,

Nieuwe Bijbelvertaling 2021

In gesprek
De bijbelse plaats Sichar lag in het gebied van de Samaritanen, tussen Judea en Galilea van het oude Israël in. Volgens de overlevering had aartsvader Jakob daar zelf ooit een put gegraven en daar zit Jezus nu. Alleen, want zijn leerlingen doen boodschappen in de nabijgelegen grotere stad Sichem. Een bijzondere plek waar ongebruikelijke dingen plaatsvinden.

Een vrouw komt in haar eentje water halen. Waarom op het heetst van de dag en waarom niet samen met de andere vrouwen uit het dorp? Jezus vraagt water aan de vrouw, een vraag die zij niet verwacht: ‘Hoe kunt u, als Jood, mij om drinken vragen? Ik ben immers een Samaritaanse! Joden gaan namelijk niet met Samaritanen om.’ (Johannes 4:9) Jezus gebruikt de vraag als opening voor een gesprek. Voor zover we weten heeft Hij ook geen water van haar gekregen.

Vervolgens zegt Jezus: ‘Als u wist wat God wil geven, en wie het is die u om water vraagt, zou u Hém erom vragen en dan zou Hij u levend water geven.’ (Johannes 4:10) De vrouw vraagt zich af hoe Jezus zonder emmer dat water naar boven wil halen. Zij denkt nog steeds dat Jezus het over echt water heeft en wil bewijs. Jezus vraagt haar dan om haar man te halen, waarop de vrouw bekent dat ze geen man heeft. ‘Wat u zegt is waar’, zegt Jezus (Johannes 4:17-18) en Hij noemt details over haar relaties die niemand weet. De vrouw denkt dat Jezus haar hierom veroordeelt, maar Jezus wil dat juist doorbreken. Dan weet de vrouw dat zij met de Messias in gesprek is en ze rent naar haar dorp om dit aan iedereen te vertellen. De waterkruik laat zij staan.

Wat staat hier?
Wat staat hier nu eigenlijk? Hoe kunnen we dit verhaal interpreteren? Wat gebeurt er als je dit verhaal voorlegt aan mensen uit andere culturen? Natuurlijk zijn er verschillen, maar waar komen ze vandaan en kunnen ze leiden tot een gesprek? Missioloog en theoloog Hans de Wit ontdekte dat de eigen context de ontdekkingen in de Bijbeltekst beïnvloedt. In zijn bovengenoemd project Intercultureel Bijbellezen laat hij zien dat eigen cultuur en situatie belangrijk zijn bij het bepalen van ‘wat er nu echt staat’, maar ook dat het evangelie meer is dan cultuur. Er zit in de bijbelverhalen iets wat mensen gemeenschappelijk hebben, iets fundamenteels. Het verhaal van Jezus en de Samaritaanse vrouw werd voor dit onderzoek als uitgangspunt gekozen vanwege de verschillende motieven, zoals gender, de rol van de man ten opzichte van de vrouw, de etnische tegenstelling tussen Joden en Samaritanen, het belang van water, arm en rijk. Honderden mensen uit vijfentwintig verschillende landen lazen de tekst en wisselden hun bevindingen uit.

Eigen situatie en cultuur
De resultaten zijn opvallend. De eigen situatie en cultuur van de lezer blijken van groot belang bij het bepalen van wat er nu eigenlijk staat. Lezers in derdewereldlanden kunnen zich bijvoorbeeld gemakkelijk identificeren met de personen in het bijbelverhaal. Ex-prostituees uit de Filippijnen herkennen zichzelf in de Samaritaanse vrouw. Deelnemers in de mediterrane cultuur merken direct op dat er iets aan de hand moet zijn met de vrouw, omdat zij op een zeer ongebruikelijk tijdstip en alleen naar de bron gaat. Als Jezus de vrouw vraagt haar man te halen herkennen Indiase vrouwen, getrouwd met gedetineerden, de pijnlijke vraag. Een groep uit Bolivia komt de situatie bekend voor vanuit de eigen machocultuur, waarin een vrouw toestemming van de man nodig heeft om naar buiten te gaan. De tekst krijgt zo veel meer betekenissen die zich aanpassen aan de verschillende culturen. Nederlandse deelnemers besteden veel aandacht aan goed lezen en interpreteren meer vanuit de historische achtergrond. Zij hebben in tegenstelling tot lezers uit andere culturen meer moeite met het zich toe-eigenen van het verhaal in de eigen context. Er zijn ook overeenkomsten. Het verhaal doorbreekt ideeën over de rol van de vrouw en het gaat in tegen bestaande opvattingen wanneer het gaat over verdrukking en kleinhouden van mensen.

Water houdt levend
Water is een wereldwijd bekend motief en symbool, maar kan onder invloed van eigen cultuur een andere betekenis krijgen. Wat voor alle mensen geldt is het levensbelang van dat water. We kunnen niet zonder – het water houdt ons levend. Bedoelde Jezus dat toen Hij de Samaritaanse vrouw het levende water aanbood? Zij nam van dat levende water en had geen dorst meer. De uitgesloten vrouw werd tot een bron van nieuw evangelie en deelde haar ervaringen met iedereen, die het horen wilde. Ook met ons. Intercultureel.

Lees meer in: ‘Putten uit de bron. Een bijbelverhaal intercultureel gelezen’ (red. Hans de Wit e.a.)

Hanneke Lam
KiZ-REDACTEUR

Afbeelding:
Hoe verfrissend is het beeld van stromend water en kabbelende beekjes. In het westen van Engeland bezochten we een aantal prachtige natuurgebieden. Oude bossen met heel veel beekjes en watervallen. Dit was er één van. Het doet me denken aan het vers uit Johannes 7:38: ‘Wie op mij vertrouwt, zoals de Schrift zegt, er zullen rivieren van levend water uit zijn diepste wezen stromen!’ – Hilda Kizilirmak-Hollestelle, ‘Stromen van levend water’, acryl op canvas, 60x80cm, colorsofmybrush.wordpress.com