‘MESSIAH’ VAN COMPONIST HÄNDEL

‘Ik geloof dat God mij heeft bezocht!’

WENKEND PERSPECTIEF • Het zal je maar gebeuren. Als componist ben je al tijdens je leven razend populair. Je vele opera’s zijn zeer geliefd en financieel gaat het je voor de wind. Maar desondanks kom je in een diep dal terecht.

Dit overkomt de in het Duitse Halle geboren Georg Friedrich Händel die zijn succes volgt, zich in Londen vestigt en in 1727 de Engelse nationaliteit aanneemt. Het Londense publiek krijgt na verloop van tijd schoon genoeg van zijn Italiaanse opera’s. Men is er volledig op uitgekeken en laat de eens zo gevierde componist links liggen. Handel, die inmiddels financieel op de rand van bankroet balanceert, trekt zich in 1741 gedesillusioneerd terug uit het openbare leven.

Leven van Jezus
In de maanden van eenzaamheid zoekt een van zijn weinig overgebleven vrienden hem op: Charles Jennens, een rijke excentriek die eerder het libretto voor het oratorium Saul schreef. Hij geeft Handel een verzameling bijbelteksten die gaan over het leven van Jezus. ‘Voor een oratorium’, zegt hij. Dan komt de gevelde reus weer tot leven. Hij sluit zich op in zijn kamer en schrijft in drie weken tijd de muziek van zijn Messiah. Op de dag dat hij het tweede deel afrondt met het ‘Hallelujah’ roept hij uit: ‘Ik geloof dat God mij heeft bezocht en dat ik de hemel heb gezien!’

Eclatant succes
Wanneer hij overweegt terug te keren naar zijn Duitse geboortegrond krijgt hij een uitnodiging om op te treden tijdens een aantal liefdadigheidsconcerten in Dublin. Omdat goede doelen nooit vergeefs een beroep op hem doen laat Handel Londen en zijn kluizenaarschap achter zich en reist naar Ierland met in zijn bagage de partituur van zijn Messiah. In Dublin maakt de wereld kennis met Messiah. De verwachtingen zijn hooggespannen. Voor de première, in april 1742, wordt onder meer de dames verzocht hun hoepelrokken en de heren hun degens thuis te laten zodat er meer mensen in de concertzaal passen. Na een eclatant succes in Dublin besluit Handel ook Londen zijn Messiah te laten horen. Maar dat draait uit op een controverse: een uitvoering in een theater in plaats van een kerk ziet men als heiligschennis. Hoewel de zalen aanvankelijk nagenoeg leeg blijven, komt het tussen Londen, Handel en zijn Messiah uiteindelijk helemaal goed.

Vrede en gerechtigheid
In de drie delen van Messiah volgen we in tekst en muziek de weg die Jezus heeft afgelegd vanaf Bethlehem naar Paas­morgen. Een weg waarmee Hij de poort heeft geopend naar een nieuwe hemel en een nieuwe aarde waar recht en gerechtigheid heersen en de vrede eindeloos zal zijn. En op deze weg komen ‘Ere zij God’ en ‘U zij de glorie’ samen. ‘And he shall reign for ever and ever’, juicht Handel. Hoewel het muziekstuk Messiah bedoeld was voor Pasen zien velen het als een ultiem stuk voor Kerstmis. Als vanzelf denk ik hierbij aan mijn kinderjaren toen ik mijn vader hielp bij het timmeren van een houten kruis onder de kerstboom. Pas jaren later besefte ik hoe een kruis Kerst en Pasen onlosmakelijk met elkaar verbindt. Zonder kruis gaat je Kerst onderuit en wordt het geen Pasen.


Houvast
Anno nu zoeken wij houvast in een wereld die kraakt in zijn voegen, in een ontwrichtende tijd waarin het lijkt of we op drijfzand leven. Jezus zelf, die door de diepste duisternis is gegaan, heeft ons met zijn dood en opstanding dat houvast gegeven: een wenkend perspectief dat na een soms inktzwarte nacht een stralende morgen volgt. Wat heeft Handel dit muzikaal op een fantastische manier vormgegeven.
Ruim tweehonderd jaar na de première van Messiah verwoordde de Duitse dichter Jochen Klepper dit in 1942 vlak voor zijn zelf­gekozen dood – het naziregime maakte het hem en zijn joodse vrouw onmogelijk om verder te leven – in zijn gedicht ‘Die Nacht ist vorgedrungen’* als volgt:

Gij lijkt wel diep verborgen
in onze duisternis
maar schenkt ons toch een morgen
die vol van luister is.

• Jan van Vliet
KiZ-MEDEWERKER

Afbeelding: Calligraphic word pictures inspired by the music and text from George Frederick Handel’s ‘Messiah’,  made by Timothy R. Botts, 1991 W timbottscalligraphy.com

* Vertaald als ‘De nacht is haast ten einde, de morgen niet meer ver’,
Lied 445 in Liedboek 2013