Op weg naar heilzame verwerking?

INTERVIEW • ‘De kerk is de plaats waar aandacht voor het slavernij­verleden moet zijn, omdat ze ook een grote rol hierin gespeeld heeft’, zegt Bianca Groen Gallant. ‘Het is echt iets van ‘spread the news’.’

Het overgrote deel in de Nederlandse kerken anno 2023 heeft weinig meegekregen over het Nederlandse slavernijverleden en de rol die de kerken hierin speelden. Hoe wilt u voldoende bewustwording van de gevolgen van slavernij tot op de dag van vandaag creëren onder kerkleden?
‘Het Trans-Atlantisch slavernij­verleden is een gedeelde geschiedenis en met het delen van de kennis hierover kan er ook een gedeelde verantwoordelijkheid voor worden genomen. Het is heel belangrijk dat er in de geschiedenisboeken op scholen meer aandacht wordt besteed aan de feitelijke slavernijgeschiedenis en de gevolgen daarvan. Dit was ook een opvallend geluid dat naar voren kwam tijdens een bezoek van het moderamen aan Suriname pasgeleden.
Een groot aantal kerken en kerkleiders heeft een aandeel gehad bij het tot stand komen en in stand houden van de slavernij. Dat had nooit mogen gebeuren. Christenen hebben de taal, symbolen en rituelen om de polarisatie die zich in de samenleving en de politiek afspeelt te doorbreken. Waar het gaat om de bewustwording van dit soort thema’s kunnen de kerken een belangrijke verbindende rol spelen en verantwoordelijkheid nemen. Denkend aan een spiritueel proces, zowel landelijk als plaatselijk, waar onder andere oud-CDA-politica Kathleen Ferrier toe oproept.’

Hoe kan het Beraad van Kerken Zoetermeer, dat op 2 en 4 juli Slavernijverleden en racisme al breder heeft aangekaart, in dit Herdenkings­jaar meer bijdragen aan bewustwording onder de lokale bevolking?
‘Het is echt iets van ‘spread the news’. Wat werkt is dat mensen hun eigen ervaringen doorvertellen in hun eigen kring, ook in kerkgroepen. Vraag een bekende spreker en bedenk hierbij een werkvorm, waarmee kennis en bewustwording wordt vergroot. Het andere is dat mensen gewezen worden op hun verantwoordelijkheid. Dat kan twee kanten op werken: mensen wijzen die verantwoordelijkheid af of niet. We drinken allemaal koffie en thee en gebruiken suiker, producten waar Nederland deels zijn rijkdom mee heeft vergaard. Het is bewezen dat de slavernij uit het verleden doorwerking heeft tot in onze tijd. Soms lastig te erkennen in de maatschappij van nu, maar je kunt er niet omheen.

Slavernij is een gevolg van discriminatie en andersom. Hoe kan het dat er ook in naties met een ‘christelijke’ cultuur nog steeds discriminatie plaatsvindt?
‘Wij kijken als individu allemaal anders naar de ander die niet op ons lijkt. Discriminatie van verschillende aard is dan ook iets van alle mensen en alle tijden. Uitbuiting van mensen is nog steeds op grote schaal aanwezig, bijvoorbeeld kinderarbeid binnen de ketens van de kledingindustrie. Gelukkig wordt de bewustwording hierover steeds groter, nu nog het actiever handelen daarnaar … In Suriname klinkt: ‘We zijn inmiddels 160 jaar vrij van fysieke slavernij maar de doorwerking van de mentale slavernij is er nog steeds.’ De christelijke kerken hebben slavernij gelegitimeerd met onder andere het verhaal van Cham en dat heeft nog steeds zijn doorwerking bij zwarte mensen. Dit is een van de redenen waarom contextueel Bijbellezen belangrijk is en bevrijdend kan zijn.’

Wanneer is het ultieme doel van de werkgroep bereikt?
‘Met elke stap die wordt gezet zijn wij dankbaar. We leunen op de schouders van mensen, die ons voorgegaan zijn in dit proces. Ons grote doel is dat de doorwerking van de slavernij in onder andere de vorm van institutioneel racisme en discriminatie ophoudt, zoals het etnisch profileren door de belastingdienst en het UWV. Als dat soort structuren beter in beeld komen en doorbroken kunnen worden door wat wij aan de onderkant in beweging brengen, is dat al heel betekenisvol. Willen wij niet allen dat al onze broeders en zusters in vrijheid, zowel lichamelijk als geestelijk, kunnen leven? Wij zouden graag willen dat kerken verantwoordelijkheid nemen en echt een rol gaan spelen in de bewustwording van de gevolgen van slavernij. De mindset bij witte én zwarte mensen op elkaar afstemmen, door elkaar in de ogen te kijken en echt te luisteren naar elkaar.’

Jan Blankespoor

Afbeelding: Herdenkingsplaquette ‘De Drie Wijzen’ aan het Rakkersveld in Zoetermeer-Palenstein bij 150 jaar en 160 jaar afschaffing van de slavernij in de Nederlandse koloniën. Het onderschrift verwijst naar moderne slavernij, zoals kinderarbeid en gedwongen prostitutie. De inspirator van het ontwerp is Wonny Stuger, de uitvoering in mozaïek is gedaan door kunstenaars van SocialSofa.        Foto: Willy Tieman

Bianca Groen Gallant is lid van het moderamen, zeg maar het dagelijks bestuur van de Protestantse Kerk in Nederland, voorzitter van de Diaconie van de Evangelisch-Lutherse kerk in Amsterdam, en voorzitter van de landelijke werkgroep (binnenkort stichting) Heilzame Verwerking Slavernijverleden. De werkgroep, die bestaat uit mensen van diverse kerken, de Protestantse Theologische Universiteit en het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis, houdt zich bezig met de rol van de kerk in het Nederlandse koloniale en slavernijverleden, met name over de doorwerking daarvan.

Bewustwording kerken en slavernij
De wil is er. Dat bleek op zondagmiddag 2 juli bij de Keti Koti-viering in de Evangelische Broedergemeente en op dinsdagavond 4 juli bij de bijeenkomst van het Beraad van Kerken Zoetermeer over slavernij­verleden en gedeelde toekomst. Het zijn de eerste stappen om elkaar als ‘zwarte en witte’ christenen en kerken in de ogen te kijken, na 150 jaar afschaffing van een slavernij­verleden dat nog altijd doorwerkt. Ook in Zoetermeer, waar tien procent van de bevolking van Antilliaanse en Surinaamse afkomst is. Om in dit Herdenkingsjaar de bewustwording in kerken een handreiking te bieden besloot de redactie dit themanummer over slavernij te maken. We leggen ook een Dossier Slavernij aan, met alle uitgesproken bijdragen van genoemde bijeenkomsten en ook de uitgebreidere versies van de interviews en achtergrondartikelen die in deze krant staan. Ga daarvoor naar www.kerkinzoetermeer.nl/dossierslavernij