VOLKSKERSTZANG ANNO 2023

Komt allen tezamen, komt verheugd van harte!

VOOR IEDEREEN • Met Kerst moet er gezongen worden. Van de kerk tot in het winkelcentrum klinken kerstliederen waar mensen tezamen komen. Ze verbinden ons. In het hart van Zoetermeer wordt op 22 december de traditie van de Volkskerstzang, die begon in 1953, nieuw leven in geblazen.

Eeuwenlang bepaalden de (vele) christelijke feestdagen het maatschappelijke en culturele leven in het westen, en de bijbehorende liederen zorgden voor hoor- en voelbare verbinding. Maar in de moderne maatschappij veranderde dat sterk. De kerk splitste zich op in een repeterende breuk, velen keerden het georganiseerde geloof de rug toe. De aloude liederen bleven wel gezongen worden, maar vooral binnen kerkelijk verband. In het tijdperk van de verzuiling, eerste helft twintigste eeuw, zong iedere kerk hetzelfde maar toch eigen lied. De Tweede Wereldoorlog zorgde voor een ruwe, ongewilde breuk met deze binnenwaarts gerichte cultuur.
Wat bleek? Door de nood gedwongen vonden mensen van velerlei kleur en kring elkaar in gemeenschappelijk verzet tegen de bezetter met zijn mensenverachtende opvattingen en praktijken. Veel toonaangevende politieke leiders vonden dat de hokjesgeest zijn tijd had gehad. Het was tijd voor een Doorbraak. Nieuwe politieke partijen probeerden de nieuwe geest gestalte te geven. Zo werden zowel de PvdA als de VVD opgericht als zuildoorbrekende partijen. Een succes werd het niet. De kiezers zochten massaal de zekerheden van hun oude partijen weer op. Toch was er iets veranderd.

Verbijsterend succes
De geest van Kerstmis, die ieder aanspreekt op het verlangen naar licht in donkere tijden, leek bij uitstek geschikt om mensen bijeen te brengen. Zo vond tenminste een Utrechtse ondernemer, Hendrik van Loon, die in het kerkelijk leven teleurgesteld was geraakt. Hij had al drie verschillende protestantse kerken versleten en nu, als dak­loze, ging hij op zoek naar wat gelovigen en randbewoners bond: de traditie van de kerstzang. Op zijn initiatief, en in samenwerking met enkele predikanten, werd in 1953 in de Jaarbeurshallen voor het eerst een massale Volkskerstzang georganiseerd. Het was een verbijsterend succes dat meteen aansloeg – en oversloeg naar andere steden. Het topjaar was 1956, toen wel 9000 mensen afreisden naar de Jaarbeurshallen. Niet overal en door iedereen werd het initiatief meteen gewaardeerd. Met name bij de meer orthodox-protestantse kerkleiders leefden bezwaren. Een vrijgemaakte predikant schreef: Een- en andermaal heeft Hij Zijn tempel gereinigd, zijn kerk gezuiverd. Zullen wij dan nu dat reinigingsproces betrekkelijk maken, dat op onze manier corrigeren door zon eenheidsmanifestatie? En het Gereformeerd Gezinsblad sprak van valse oecumene. In 1961 zou in Utrecht, waar het allemaal was begonnen, zelfs een toespraak worden gehouden door kardinaal Alfrink. Ook dat bracht weer heel wat protestantse wenkbrauwen, en pennen, in beweging. Vrij Nederland schreef over de bezwaren die werden geuit in het weekblad De Protes­tant – en over de verrassende wending die volgde:

[…] dr. Riemens [schreef] over allerlei dingen, die bij Rome, ook al doet het dan aan zon Volkskerstzang mee, de aandacht van het wezenlijke afleiden. De Maria- verering, de Jozef-verering en zo meer. Dr. Riemens citeerde […] Handelingen 4 als oer-protestants contra-argument: Er is de mensen onder de hemel geen andere naam gegeven dan die van Jezus. En laat nu kardinaal Alfrink — alsof hij De Protestant gelezen had — op die Volkskerstzang prompt over die tekst spreken. Schaakmat! Dr. J. Riemens heeft het gevoeld. Het eert hem, dat hij achteraf niet na-gromt, doch zich, integendeel, door de toespraak van de kardinaal getroffen betoont (nummer van 13 januari). De nadruk werd gelegd op de kern van het gemeenschappelijk geloof, omschreven in Handelingen 4:12; dat kardinaal Alfrink op de Kerstzangavond zo gesproken heeft als hij heeft gedaan, verdient ons respect en onze sympathie. Ruiterlijke reactie!

Daarna begon het toch wat achteruit te gaan met deze nieuwe, veelbelovende oecumenische traditie. De toeloop verminderde, hoe men zich ook uitputte in eigentijdse vernieuwingen. De Volkskerstzang trok zich weer terug in de kerken waaruit het met zoveel enthousiasme was bevrijd.

Voedingsbodem
En zo arriveren we in onze tijd, waarin een fenomeen als The Passion bewijst dat er nog steeds een voedingsbodem is om het christelijke verhaal samen te beleven buiten de kerkmuren – maar de Volkskerstzang heeft tot op heden geen nieuw leven gekregen. Of toch? Een beetje? Zet 22 december maar vast in je agenda!
Aan de Morgensterkerk- en Oude Kerk-gemeente danken we dit jaar in Zoetermeer een aanzet tot terugkeer van de Volkskerstzang van vroeger, in rudimentaire vorm, maar wel volwassen: met een actueel thema Vrede? Hoe dan? en een uitgebreid palet van muzikale medewerking.
Georganiseerd door twee kerken, maar voor het hele Dorp … en de rest van Zoetermeer!
Wie weet, is dit het begin van een nieuwe traditie. Hopelijk, want onze kerstliederen verdienen brede instemming van heel het volk. Daarom herhalen we het motto van de eerste Volkskerstzang uit 1953 nog maar eens: Komt allen tezamen, komt verheugd van harte!

• Theo Poot

Volkskerstzang Vrede, hoe dan?
Vrijdagavond 22 december is er een Volkskerstzang in de Oude Kerk in Zoetermeer, georganiseerd door de Hervormde Morgenstergemeente en de Oude Kerk Gemeente. Samen bekende Kerstliederen zingen, het verhaal van Jezus geboorte horen, en er is muziek van trompet, saxofoon, vleugel en orgel. Ds. J.M. Molenaar belicht Vrede, hoe dan? – een aansprekend thema in deze woelige tijd … Er is een Kerstcollecte voor het werk van het Leger des Heils en na afloop wordt er warme chocolademelk geschonken.

22 december, 19.30 uur, Oude Kerk, Dorpsstraat 59 W morgenstergemeente.nl en oudekerkgemeente.nl